‘โลกหมุนด้วยไลก์’ ว่าด้วยทุนนิยม โซเชียลเน็ตเวิร์ก และการแข่งขันแบบจีน

Highlights

  • YY คือแพลตฟอร์มไลฟ์สตรีมมิ่งที่บางคนหาเงินจากมันได้จริงๆ ชนิดที่ว่างานเต็มเวลาคืองานสตรีมมิ่ง และรายได้หลายล้านบาทต่อเดือน ใช่ หลายล้านบาทต่อเดือน ก็มาจากจากสปอนเซอร์ที่กดซื้อกิฟต์บนแพลตฟอร์มให้นั่นเอง

เราต่างปรารถนาจะเป็นใครสักคน

และหากการเป็นใครสักคนทำให้เราเลี้ยงชีพได้ก็ย่ิงดีเข้าไปใหญ่!

Shen Man เคยเป็นนางพยาบาล เธออายุ 21 ปีจะ 22 ปีเร็วๆ นี้ มีเวลากอบโกยอย่างมากก็อีกสองปีพ่อเธอบอก

เธอนั่งหน้าจอคอมพิวเตอร์ ไมค์จ่อตรงปาก เธอเคยเป็นนางพยาบาล, แต่ตอนนี้เธอไม่ใช่นางพยาบาลแล้ว เธอร้องเพลงหากิน ไม่ใช่การร้องเพลงตามผับ ตามคลับ ตามบาร์ ไม่ใช่การร้องเพลงบนเวที แต่เป็นการร้องเพลงเพื่อเอาอกเอาใจคนบนโซเชียลเน็ตเวิร์ก ไลฟ์สตรีมมิงแพลตฟอร์มชื่อ YY เธอร้องเพื่อหาเงินจริงๆ และเธอทำมันเต็มเวลาโดยไม่ทำงานอื่น รายได้ของเธอต่อเดือนหลายล้านบาท มาจากสปอนเซอร์ที่กดซื้อกิฟต์บนแพลตฟอร์มให้

ถ้าสปอนเซอร์มีเงินน้อย อาจซื้อให้ได้เพียงอมยิ้มไม่กี่อัน ตีเป็นเงินก็ไม่กี่หยวน แต่หากสปอนเซอร์เป็นมหาเศรษฐีเขาก็อาจเลือกกดซื้อเครื่องบินหรือรถยนต์ให้เธอ

มันไม่ได้เป็นอะไรมากไปกว่าธุรกรรมง่ายๆ ที่แสดงออกมาเป็นภาพเอฟเฟกต์บนจอเท่านั้น แต่สำหรับเธอและเขามันคือเงินจริงๆ มันคือการแข่งขัน มันคืออาชีพ มันคือการเล่นกับตัวเลข

บนโลกแห่งความเป็นจริง เชี่ยน เหมิน อาจเป็นชนชั้นที่ทั้งถูกเรียก และเรียกตัวเองว่า ‘เตี่ยวซือ’ (diaosi) แปลว่า ‘พวกขี้แพ้’ หรือ loser ในภาษาอังกฤษ แต่ไม่ใช่กับบนนี้–ไม่ใช่กับ YY– ที่แห่งนี้ เธอเป็นนางฟ้า เป็นดาราตัวเอก และเธอก็ต้องยึดยื้อตำแหน่งนี้ไว้สุดชีวิต

จะด้วยการพูดคุยยั่วเย้า ด้วยการขอบคุณสปอนเซอร์รายใหญ่โดยเรียกนามแฝงของเขาออกสื่อ ด้วยการแต่งตัวโป๊เล็กๆ น้อยๆ พูดถึงหน้าอกของตัวเอง (“ถ้าใหญ่ขึ้นมาละก็นะ”) หรือด้วยการขอร้องและตะโกนให้สปอนเซอร์ทั้งใหญ่เล็กร่วมกันซื้อกิฟต์ก่อนที่เธอจะ ‘แพ้’ เธอก็ทำทั้งนั้น มันคืองาน

 

นี่ไม่ใช่ฉากจากซีรีส์ Black Mirror

จะว่าไป Black Mirror ซีรีส์เทคโนโลยีด้านมืดก็เคยเสนอเรื่องราวคล้ายกันนี้มาแล้วในตอน Fifteen Million Merits ในตอนนั้น ตัวละครเอกต้องปั่นจักรยานเพื่อสะสมคะแนน (เงิน) เมื่อสะสมคะแนนได้มากๆ เขาก็สามารถใช้คะแนนนั้นเพื่อสนับสนุนคนที่เขาชื่นชอบในการประกวดความสามารถออนไลน์ได้

ต่อมาเพียงสี่ปี เรื่องราวใน Black Mirror ที่ Charlie Brooker ผู้สร้าง จินตนาการไว้ก็เป็นจริงเต็มรูปแบบ

และมันไม่ได้น่ากลัวน้อยไปกว่ากัน

นี่คือฉากหนึ่งจากภาพยนตร์สารคดี People’s Republic of Desire จาก Hao Wu ผู้กำกับชาวจีน สารคดีเรื่องนี้สำรวจปรากฏการณ์ไลฟ์สตรีมมิงที่เกิดขึ้นในประเทศ โดยเน้นไปที่แพลตฟอร์ม YY เป็นหลัก อาจเป็นเพราะแพลตฟอร์มนี้เป็นแพลตฟอร์มที่กระตุ้นให้เกิดการแข่งขันและล่อลวงผู้ใช้ให้เสียเงินได้เก่งที่สุด

นอกจากสารคดีเรื่องนี้จะติดตามชีวิตของเชี่ยน เหมิน แล้ว มันยังติดตามนักแสดงตลกชายที่ใช้ชื่อในการแสดงว่า Big Li ด้วย ถ้าเชี่ยน เหมิน ดึงดูดใจผู้ชมให้เสียเงินด้วยเสน่ห์เรียบๆ ด้วยความธรรมดา และเสียงร้องที่ถึงจะไม่ได้แย่ แต่ก็ไม่ได้เพราะพริ้งขั้นเทพแล้ว บิ๊ก ลี ก็ดึงดูดใจพวกเขาด้วยความรู้สึก​​ ‘เข้าถึงได้’

ผมชอบบิ๊ก ลี เพราะบิ๊ก ลี ทำให้ผมรู้สึกว่าคนขี้แพ้อย่างพวกเราก็มีโอกาสกับเขาเหมือนกันแฟนของบิ๊ก ลี ซึ่งเป็นกลุ่มชายใช้แรงงานให้สัมภาษณ์ พวกเขาบอกว่า การได้ดูไลฟ์สตรีมเมอร์เหล่านี้เป็นการหนีไปจากโลกแห่งความเป็นจริง เป็นปฏิสัมพันธ์ทางสังคมที่พวกเขารอคอยในแต่ละวัน และพวกเขาก็รู้ดีว่าการคอมเมนต์หรือการดูเฉยๆ นั้นไม่มีประโยชน์อะไร หากต้องการให้ตัวไลฟ์สตรีมเมอร์คนที่พวกเขาดูอยู่ในจอสนใจ พวกเขาก็มีทางเลือกเดียว คือการซื้อกิฟต์ให้เท่านั้น

ว้า! เธอไม่สนใจจะขอบคุณเราเลยด้วยซ้ำพวกเขาบ่นหลังจากซื้ออมยิ้มให้ไลฟ์สตรีมเมอร์คนหนึ่ง

ในจีน ไลฟ์สตรีมเป็นธุรกิจใหญ่ยักษ์ ประชากรมากกว่า 400 ล้านคนดูไลฟ์สตรีม และบนแพลตฟอร์มต่างๆ ก็มีช่องไลฟ์สตรีมรวมกันนับล้านช่อง บางช่องร้องเพลง บางช่องเล่นตลกหรือ prank แกล้งเพื่อน บางช่องไม่ได้ทำอะไร มากินข้าวให้ดูเฉยๆ บางช่องก็ถ่ายสัตว์เลี้ยงแช่ไว้ มีทุกรูปแบบ ทั้งมาเดี่ยว มาคู่ มากลุ่ม (เหมือนกับยูทูบบ้านเรานั่นเอง) นี่เป็นธุรกิจมูลค่ามหาศาล มีการประเมินว่ามูลค่าของมันมากถึง 4.4 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ เงินที่ไหลเวียนอยู่ในนี้ถูกแบ่งสรรปันส่วนกันระหว่างไลฟ์สตรีมเมอร์ เอเยนต์ที่ทำหน้าที่เป็นผู้จัดการไลฟ์สตรีมเมอร์ (กินส่วนแบ่งจากรายได้ของพวกเขา แต่ก็จะช่วยโปรโมตและซื้อโหวตให้ในกรณีที่จำเป็น) และแพลตฟอร์มอย่าง YY ซึ่งกินส่วนแบ่งมากถึง 40%

ที่น่าตกใจคือผู้ดูไลฟ์สตรีมบางคนมีรายได้เดือนละไม่ถึงพันดอลลาร์สหรัฐ แต่พวกเขาเตรียมงบไว้ ‘ซื้อกิฟต์’ ให้กับคนที่ตัวเองชื่นชอบมากกว่ารายได้ในแต่ละเดือนเสียอีก

เหตุผลที่ทำให้ห่าว วู สนใจถ่ายทำสารคดีประเด็นนี้คือเขาพบว่า บริการไลฟ์สตรีมอย่าง YY ดึงดูดคนในทุกชนชั้น ตั้งแต่ชนชั้นแรงงานล่างสุดที่ทำรายได้ไม่กี่ร้อยหยวน ชนชั้นกลางที่ดูเอาสนุก ไปจนถึงคนร่ำคนรวยที่มีเงินนับร้อยล้านบาทไว้เททิ้งไม่สิ–เทไปกับความชื่นชอบของตนที่มีต่อใครคนหนึ่ง

และมันก็เป็นธุรกิจ

 

พลตฟอร์มอย่าง YY นั้นฉลาด, ฉลาดจนน่าตกใจ, มันถูกออกแบบมาให้รีดเงินจากผู้ใช้ได้ดีทุกวิถีทาง

ตัวอย่างหน่ึงคือ ทุกๆ ปีมีหนึ่งสัปดาห์ YY จะจัดแข่งขันสตรีมเมอร์ยอดฮิต คุณจะได้โหวตให้สตรีมเมอร์ที่คุณชื่นชอบก็ต่อเมื่อ, ใช่, คุณจ่ายเงิน การแข่งขันทวีความรุนแรงขึ้นในทุกปี เงินถูกเทเข้าแพลตฟอร์มนับสิบล้านดอลลาร์สหรัฐภายในเวลาไม่กี่วัน คะแนนโหวตของสตรีมเมอร์สุดฮอตวัดกันที่หลักสิบล้าน

ด้วยไฟแห่งการแข่งขัน สตรีมเมอร์ที่เคยครองตำแหน่งอันดับหนึ่งอย่างเชี่ยน เหมิน มีทุกอย่างให้ต้องสูญเสีย เธอรู้ดีกว่าเมื่อไหร่ก็ตามที่เธออันดับตก เมื่อนั้นความรุ่งโรจน์ของเธอก็จะหายวับ เธอรู้ว่าการถูกลดอันดับคือสัญญาณของขาลง เมื่อเธอรู้อย่างนี้ เธอจึงเล่นหมดหน้าตักทำทุกอย่างเท่าที่ทำได้ขอร้องและออกคำสั่งให้กองทัพสปอนเซอร์ของเธอใช้จ่ายให้มากเท่าที่จะมากได้

เอเจนซีบางรายก็ต้องเทเงินลงไปในการแข่งขันด้วยซ้ำ หากพวกเขามองว่ามันเป็นการพนันที่ได้แต้มต่อ หากใช้เงินแล้วเด็กในสังกัดของตนชนะ นั่นก็ย่อมแปลว่าตนมีไพ่ในการหากินไปอีกปี หากประเมินแล้วเด็กไปไม่ไหวและใกล้แพ้ พวกเขาก็อาจตัดไฟแต่ต้นลม

เหตุการณ์เช่นนี้ทำให้บางครั้ง ตัวสตรีมเมอร์เองก็ต้องลงเงินเพื่อโหวตให้ตัวเองเป็นเม็ดเงินหลักล้าน พวกเขารู้ว่านี่อาจเป็นการลงทุนที่มีแต่เสียคล้ายกับการแข่งขันสะสมอาวุธที่ไม่มีใครชนะ นอกจากตัวแพลตฟอร์ม แต่อันดับ คะแนนโหวต และความเสียหน้ามันค้ำคอ

กับผู้แพ้, นอกจากความนิยมที่ตกลงแล้ว, บางส่วนอาจถูกก่นด่าจากอดีตแฟนด้วยซ้ำว่าเป็น ‘พวกหลอกลวง’ หรือ ‘พวกดีแต่ปาก’ ที่ ‘มาทำให้เชื่อว่าจะชนะ แล้วกลับแพ้’ใช่, ตรรกะมันไม่ถูกนักหรอก, ถ้าเลือกได้ใครอยากจะแพ้กันเล่าแต่ก็เป็นกับดักทางอารมณ์ที่เข้าใจได้ใครๆ ก็อยากอยู่ฝั่งชนะ

คุณคิดว่าเรื่องทั้งหมดนี้ชวนให้เศร้าไหม หรือมันเป็นเรื่องปกติของโลกที่ต้องดำเนินไปเช่นนี้อยู่แล้ว มันคือความงามหรือความน่ารังเกียจของตลาดเสรีกันแน่

แพลตฟอร์มอย่าง YY ต่างอะไรไปจากแพลตฟอร์มอย่าง Patreon ที่ให้คนทั่วไปสามารถมาเป็น ‘ผู้สนับสนุน’ (Patron) ของศิลปินได้ด้วยการจ่ายเงินเป็นจำนวนคงที่ต่อเดือน ด้วยความหวังที่ว่าเขาหรือเธอจะผลิตงานดีๆ ออกมาอีก

และจะว่าไป มันก็ไม่ต่างจากแพลตฟอร์มอย่าง Twitch (เล่นเกมเพื่อคนสนับสนุน) แพลตฟอร์มเกิร์ลกรุ๊ปที่ต้องให้แฟนๆ ซื้ออัลบั้มเพื่อ ‘โหวต’ น้องๆ ที่ตัวเองชื่นชอบ แพลตฟอร์มอย่างยูทูบและเฟซบุ๊กเลย เทียบกันแล้ว YY อาจไปข้างหน้ามากกว่าเท่านั้น

นักวิจารณ์นิยาม YY โดยให้ลองจินตนาการถึงวงการสื่อบันเทิงอเมริกันในอีก 40-50 ปีนี่คือเศรษฐกิจแห่งความโด่งดัง ระบบที่จะบันดาลให้บางคนเป็นผู้ชนะด้วยสมการใหม่ ที่ไม่ขึ้นกับหน้าตาหรือความสามารถเท่านั้น คุณเป็นอะไรก็ได้ คุณธรรมดาที่สุดก็ได้ คุณแค่โชคดีก็ได้ เหมือนการสุ่มลอตเตอรี่โชคชะตาใหม่ และหากใครดวงดีก็จะประสบความสำเร็จ

คุณรู้ไหม ถึงคุณจะเกลียดระบบที่ว่านี้อย่างไร แต่หากคุณได้เห็นชีวิตของเหล่าไลฟ์สตรีมเมอร์ เห็นความพ่ายแพ้หรือชัยชนะของพวกเขา เห็นรอยยิ้มและหยาดน้ำตา คุณก็อดที่จะเอาใจช่วยเล็กๆ ไม่ได้

เพราะเราต่างปรารถนาจะเป็นใครสักคน

AUTHOR

ILLUSTRATOR

น้ำใส ศุภวงศ์

Graphic Designer / Data ชาวบ้าน Collector