เมื่อไม่นานมานี้ ชื่อของ มลายูลิฟวิ่ง (Malayu Living) กลุ่มคนทำงานสร้างสรรค์ใจกลางเมืองปัตตานี ซึ่งมี ราชิต ระเด่นอาหมัด เป็นประธานกลุ่มนั้นเริ่มเป็นที่รู้จักจากงาน Pattani Decoded หรือเทศกาล ถอดรหัสลับปัตตานี เมื่อปลายเดือนสิงหาคม 2019 ในปีนั้นมีกิจกรรมน่าสนใจอย่างหนึ่งคือ เดิน ล่อง ส่อง ย่าน ที่ชูประวัติศาสตร์ของย่านเมืองเก่าปัตตานีบนถนนอาเนาะรู ถนนปัตตานีภิรมย์ และถนนฤๅดี (อา-รมย์-ดี) ให้คนภายนอกรู้ได้ว่าปัตตานีหนึ่งในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้เต็มไปด้วยต้นทุนทางวัฒนธรรมที่ดีและหลากหลายซุกซ่อนอยู่
แท้จริงแล้ว งาน Pattani Decoded ที่จัดขึ้นครั้งแรก ราชิตได้ชวน หมู–นนทวัฒน์ เจริญราศรี ผู้ก่อตั้ง DUCKSTORE Design Agency มาร่วมออกแบบงาน แม้ในตอนแรกหมูมองภาพกว้างและเสนอว่าปัตตานีควรจัด Design Week เหมือนอย่างกรุงเทพฯ แต่ด้านราชิตกังวลว่าคนอาจจะเข้าไม่ถึง เขาจึงเลือกนำหลักเศรษฐกิจสร้างสรรค์ 12 แขนงมาโปรยทาง เช่น งานฝีมือและหัตถกรรม ศิลปะการแสดง ดนตรี เป็นต้น ที่โดยส่วนมากเชิดชูบุคคลกลุ่มน้อยในสามจังหวัดอย่างนักออกแบบ ศิลปิน ช่างภาพ ซึ่งผลตอบรับออกมาอย่างที่ทราบกันดีว่าถึงขั้นเรียกร้องให้จัดงานขึ้นอีกครั้ง
แล้วเวลาก็ล่วงเลยมาถึงงาน Pattani Decoded 2022: Deep Salt หรือเทศกาลถอดรหัส (เกลือหวาน) ปัตตานี มลายูลิฟวิ่ง ในฐานะเจ้าภาพหลักอย่างราชิต ประธานฝ่ายออกแบบงาน และ ฮาดีย์ หะมิดง ประธานจัดงาน สองหัวเรือหลักเลือกจุดประเด็นด้วยการนำเสนอเกลือหวานปัตตานี หรือ Garam Manis ต้นทุนทางเศรษฐกิจที่สำคัญของจังหวัดปัตตานี ซึ่งเป็นผลผลิตจากเกษตรกรชาวนาเกลือตั้งแต่รุ่นเก๋าที่ทำกันต่อเนื่องยาวนานนับร้อยปี
งานนี้ได้รับการสนับสนุนจากสำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (CEA) สำนักงานนวัตกรรมแห่งชาติ (NIA) และการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.) ด้วยการเชิญนักออกแบบและนักสร้างสรรค์ทั้งในและนอกพื้นที่มาร่วมตีความเกลือหวานปัตตานีด้วยแนวคิดใหม่ เพราะเกลือหวานปัตตานีกำลังประสบปัญหาด้านราคาและได้รับความนิยมลดน้อยถอยลง ดังนั้น เป้าหมายของงานคือให้ผู้คนได้ตระหนักถึงสถานการณ์และร่วมกันหาทางออก เพื่อไม่ให้เกลือหวานซึ่งเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของจังหวัดปัตตานีสูญหายไปตามกาลเวลา
ทำไมถึงเป็น ‘เกลือหวาน’ ปัตตานี
“เอาตรงๆ นะ เกลือไม่พอต่อความต้องการแล้ว”
“ปีนี้ได้เกลือแค่ 10 กระสอบจากที่เคยได้ 500-600 กระสอบในระยะเวลาครึ่งปีเท่ากัน ลองคิดดู…”
–เสียงส่วนหนึ่งของเกษตรกรชาวนาเกลือที่ยึดถืออาชีพนี้มายาวนาน
ฮาดีย์เล่าว่า ด้วยความที่ตัวเขาเองเห็นนาเกลือปัตตานีมาตั้งแต่เด็ก ซึ่งเป็นแหล่งผลิตเกลือที่มีเรื่องเล่าในตัวเอง เพราะนอกจากนาเกลือจังหวัดเพชรบุรีหรือสมุทรสาครแล้ว แหล่งผลิตเกลือตามแบบฉบับของจังหวัดปัตตานีเมืองเดียวในคาบสมุทรมลายูนั้นแทบหาไม่ได้เลย
เขาจึงเริ่มคุยกับทีมว่าจะเลือกหยิบประเด็นเรื่อง ‘เกลือหวาน’ ปัตตานี มาเป็นคอนเซปต์ของงานปีนี้ ซึ่งเมื่อลงมือทำจริงจังเขาพบว่ายังไม่รู้อะไรอีกหลายอย่างเกี่ยวกับเกลือ ทั้งที่เกลือปัตตานีเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่สำคัญ ปัญหาแรกของการทำนาเกลือที่ฟังจากชาวบ้านคือฤดูกาลเปลี่ยน ความสามารถในการผลิตเกลือก็เปลี่ยนตาม เพราะการผลิตเกลือตามธรรมชาตินั้นจำเป็นต้องอาศัย ‘ดิน-น้ำ-แสงแดด’ เป็นตัวตั้งตัวตี โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ‘แสงแดด’ เพื่อใช้ในการตกผลึกเป็นเม็ดเกลือ อีกทั้งชาวนาเกลือบอกว่าการทำอาชีพนาเกลือเป็นงานหนัก ต้องอดทนสู้แดดจึงอาจทำให้ ‘คนรุ่นใหม่’ ไม่สนใจจะสานต่อการทำนาเกลือต่อไป
สำหรับ ‘เกลือหวานปัตตานี’ เรียกเป็นภาษามลายูท้องถิ่นได้อีกว่า ‘ฆาแฆ ตานิง มานิฮฺ’ (คา-แร-ตา-นิง-มา-นิส) เป็นคำเปรียบเปรยยกย่องเกลือปัตตานีว่าเป็นเกลือที่ให้รสเค็มแตกต่างจากเกลือแหล่งอื่น มักนำไปหมักปลาทำน้ำบูดู ทำปลาแห้ง ดองผักผลไม้ หรือดองสะตอ ให้รสชาติกลมกล่อมและไม่ออกรสเค็มขม หรือกินไปได้ไม่นานความเค็มจะระเหิดไป นอกจากนี้ เกลือหวานปัตตานียังเป็น ‘สินค้าเศรษฐกิจ’ ที่กลุ่มชาวบ้านนำไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์หลากรูปแบบ อย่างเช่น สบู่เกลือ เกลือบานาสปาขัดผิว เกลือขมิ้นบานา
นาเกลือปัตตานีในปัจจุบันอยู่ในพื้นที่ริมทะเลเขตตำบลบานา ตันหยงลุโละ และบาราโหม อำเภอเมืองปัตตานี การทำนาเกลือปัตตานีจะเริ่มทำช่วงฤดูแล้งตั้งแต่เดือนมกราคมถึงเมษายนจึงจะเก็บผลผลิตเกลือไปจำหน่ายได้ แต่ช่วงหลังผลผลิตเกลือวูบลงเพราะฤดูกาลและสภาพภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลง ซึ่งส่งผลต่อ ‘รายได้หลัก’ ของเกษตรกรหดหายไปด้วย
เพราะฉะนั้น โจทย์สำคัญของงาน Pattani Decoded 2022: Deep Salt คือการถอดรหัส ‘เกลือหวาน’ ปัตตานีออกมาเป็นงานศิลปะหรืองานออกแบบได้อย่างสร้างสรรค์เพื่อให้คนรุ่นใหม่เล็งเห็นถึงความสำคัญโดยศิลปินนักออกแบบกว่า 30 คน และชวนมองถึงอนาคตของเกลือหวานไปพร้อมกัน
เกลือหวานที่ถูก ‘ตีความ’ โดยเหล่าศิลปินนักออกแบบ
ฮาดีย์อธิบายในงานแถลงข่าว Pattani Decoded 2022 ว่า การจัดงานจะอยู่ในพื้นที่หลักคือย่านเมืองเก่าปัตตานี บริเวณถนนอาเนาะรู ถนนปัตตานีภิรมย์ และถนนฤาดี อีกส่วนคือบริเวณนาเกลือบานา (แหลมนก) และนาเกลือบ้านตันหยงลุโละ
ภายในงานประกอบไปด้วย 5 กิจกรรมหลัก อย่างแรกคือ ‘นิทรรศการและงานแสดง’ แถบย่านเมืองเก่าและนาเกลือบานา (แหลมนก) ‘การจัดเวิร์กช็อป’ โดยศิลปิน นักสร้างสรรค์ ไม่ว่าจะเวิร์กช็อปการย้อมผ้า การทำบล็อกไม้ ฯลฯ อย่างที่สองคือการจัด ‘วันเดย์ทริป’ ด้วยการเชิญชวนคนที่สนใจเข้าร่วมสัมผัสชุมชนที่ทำนาเกลือ ซึ่งไม่ได้มีแค่ ‘เกลือ’ อย่างที่หลายคนเข้าใจ แต่ยังมีขนมพื้นถิ่นโบราณของชาวมุสลิมที่เต็มไปด้วยสตอรี่แฝงอยู่ด้วย
หรือสาม กิจกรรมชวนท้องร้องอย่าง ‘Chef’s Table’ ด้วยการนำเมนูพื้นถิ่นของปัตตานีมาดัดแปลงเป็นเมนูสุดพิเศษ ตามด้วยกิจกรรมที่สี่คือการจัดเวทีเสวนาอย่างการเชิญผู้เชี่ยวชาญด้านประวัติศาสตร์หรือบุคคลสำคัญของจังหวัดปัตตานีมาร่วมแลกเปลี่ยนในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับความทรงจำของเกลือ และสุดท้ายคือการจัด ‘Salt Market’ หรือ ‘ตลาดเกลือ’ ที่เชิญชวนให้ผู้คนนำสินค้ามาวางขาย โดยเฉพาะสินค้าแฟชั่นเพื่อดึงกลุ่มคนรุ่นใหม่เข้ามาเรียนรู้เรื่องเกลือหวานปัตตานีด้วย
ทางด้านราชิตอธิบายอย่างรวบรัดว่า สำหรับงานในครั้งต่อไปอาจจัดขึ้นอีกในปี 2024 หรือเป็นการจัดปีเว้นปี ติดตามความเคลื่อนไหวของงาน Pattani Decoded ได้ทางเฟซบุ๊กเพจเช่นเคย
และแน่นอนว่า การเล่าเรื่อง ‘เกลือหวาน’ ก็ต้องเล่าผ่านการตีความไปกับ Exhibition และ Showcase ซึ่งฮาดีย์ลิสต์ชื่องานที่ไม่ควรพลาดมาให้เรียบร้อยแล้ว
“Field Work” Land Art Installation โดย ปัว–ศาวินี บูรณศิลปิน / Thingsmatter
จัดแสดงที่ นาเกลือแหลมนก วันที่ 2-4 กันยายน เวลา 09.00-21.00 น.
‘ปัว–ศาวินี บูรณศิลปิน’ คือศิลปินจาก Thingsmatter ที่ทำงานเกี่ยวกับ Land Art หรือ Lant เป็นกระแสเคลื่อนไหวทางสิ่งแวดล้อม ที่ศิลปินสร้างผลงานบนพื้นที่หรือภูมิทัศน์ธรรมชาติ ผลงาน ‘Field Work’ ปัวได้แรงบันดาลใจมาจากในอดีตที่พ่อค้าแม่ขายเดินเรือเข้ามาค้าขายในจังหวัดปัตตานี จนเมื่อเรือเทียบเข้าฝั่งก็จะมองเห็นแสงระยิบระยับ เธอจึงสร้างงานศิลปะเพื่อสะท้อนอดีตเหล่านั้นด้วยการนำเสาที่มีกระจกเงาบานกลมเล็กจำนวน 600 ต้นปักลงบนนาเกลือของตำบลบานา อำเภอเมืองปัตตานี ขณะผู้ชมเดินชมชิ้นงานจะสัมผัสถึงความระยิบระยับสวยงามของแสงอาทิตย์ที่ทำมุมสะท้อนเข้ากับกระจกเงาในองศาต่างๆ
Le Sel de La Vie เกลือแห่งชีวิต โดย เอ็มโซเฟียน เบญจเมธา
จัดแสดงที่ มอ.ปัตตานีภิรมย์ วันที่ 2-4 กันยายน เวลา 09.00-21.00 น.
‘เอ็มโซเฟียน เบญจเมธา’ คือเจ้าของโรงงานเบญจเมธาเซรามิก จังหวัดปัตตานี ที่ทำงานคราฟต์ ปั้นถ้วยชามเซรามิก งานปีนี้ร่วมมือกับเพื่อนต่างพื้นที่ในนาม ‘เกลอเกลือ’ อย่าง กรกต อารมย์ดี, ศุภชัย แกล้วทนงค์ และ วลงค์กร เทียนเพิ่มพูล ซึ่งงาน Le Sel de La Vie หรือเกลือแห่งชีวิตนั้นเอ็มโซเฟียนได้ไปสืบเสาะเรื่องราวของ ‘เกลือ’ แล้วนำเกลือเหล่านั้นเป็นแรงบันดาลใจในการรังสรรค์ผลิตภัณฑ์โดยใช้เกลือแปรรูปเป็นสินค้าแขนงต่างๆ เพื่อต่อยอดผลิตภัณฑ์สู่นวัตกรรมของจังหวัดปัตตานี
Salted Space โดย อ.อนุสรณ์ ติปยานนท์ และ อ.นราวดี โลหะจินดา
จัดแสดงที่ Melayu Living วันที่ 2-4 กันยายน เวลา 09.00-21.00 น.
ทราบกันดีว่า ‘อ.อนุสรณ์ ติปยานนท์’ คือนักเขียน นักแปล อาจารย์ เจ้าของผลงานหนังสือหลายเล่ม บางคราวรับบทเป็นเชฟ เป็นบุคคลที่สนใจเรื่องราวอาหารพื้นถิ่น เรื่องเกษตรอินทรีย์อย่างข้าวหรือเกลือ เราในฐานะคนที่ติดตามเรื่องราวของอาจารย์อนุสรณ์หรืออาจารย์ต้นอย่างสม่ำเสมอก็มักจะเห็นอาจารย์ต้นแชร์เรื่องราวเกี่ยวกับเกลืออยู่มากครั้ง
Salted Space หรือพื้นที่แห่งเกลือ จะพาทุกคนไปสัมผัสกับประสบการณ์ที่เกี่ยวข้องกับเกลือว่ามีที่ไหนบ้าง ใครที่สนใจเรื่องเกลืออยู่แล้วเป็นทุนเดิม มาร่วมตีความหรือแลกเปลี่ยนความรู้เรื่องเกลือผ่านนิทรรศการนี้กันได้
Canal Strollin ร่วมกับ Trash Hero Pattani
จัดแสดงที่ หอประวัติชูเกียรติฯ วันที่ 2-4 กันยายน เวลา 09.00-21.00 น.
กลุ่ม ‘Trash Hero Pattani’ คือกลุ่มคนที่เห็นความสำคัญของธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในปัตตานี ก่อนหน้านี้พวกเขาจัดกิจกรรมโดยการชวนเด็กๆ เดินเส้นคลอง ส่องแม่น้ำ สำรวจระบบนิเวศให้เห็นจุดเชื่อมต่อของคลองน้ำใสและแม่น้ำปัตตานี ซึ่งตั้งต้นจากคลองลงสู่แม่น้ำ จากแม่น้ำลงสู่ทะเล และจากน้ำทะเลลงสู่นาเกลือ สุดท้ายกลายเป็นผลึกเกลือ จากนั้นกลุ่ม Trash Hero Pattani ก็พาเด็กๆ ไปวาดรูปที่ TK Park Pattani กับหัวข้อ ‘อนาคต เส้นคลอง แม่น้ำ ปัตตานี’ และนำภาพวาดทั้งหมดไปจัดนิทรรศการที่มีชื่อว่า ‘Canal Strollin’ ที่หอประวัติชูเกียรติฯ
อย่างไรก็ตาม ยังมีทริปที่อยากไปลัดเลาะผจญภัยด้วยเลยอย่าง ‘Special Trip เกลือหวาน…วันวาน’ โดยจะเริ่มต้นเดินทางที่ ‘บ้านหะยีสุหลง’ หนึ่งในผู้ทำธุรกิจค้าขายเกลือจนเป็นสินค้าที่ถูกส่งออกไปจำหน่ายยังประเทศต่างๆ ต่อด้วย ‘ชุมชนตันหยงลุโละ’ นำเที่ยวโดยเยาวชนตันหยงลุโละด้วยรถโชเล่หรือมอเตอร์ไซค์พ่วงข้างเดินทางเข้าไปยังชุมชน ลัดเลาะตามตรอกซอกซอย สัมผัสวิถีชุมชนและลิ้มลองขนมโบราณที่ใช้เกลือหวานเป็นส่วนประกอบ แล้วพาล่องเรือสัมผัสเส้นทางวัฒนธรรมและระบบนิเวศอ่าวปัตตานี พาไปชมผลงาน ‘Field Work’ โดย คุณปัว–ศาวินี บูรณศิลปิน แห่ง Thingsmatter ร่วมกับทีม Subper
‘Special Trip เกลือหวาน…วันวาน’ เปิดจองทริปพร้อมลุยไปด้วยกันในวันอาทิตย์ที่ 4 กันยายน ทางเฟซบุ๊กเพจ Pattani Decoded
หมายเหตุ : หลังจากงาน Pattani Decoded : Deep Salt 2022 จบลงในวันที่ 4 กันยายนนี้ ยังมีนิทรรศการและงานแสดงบางส่วนที่ขยายเวลาจัดแสดง นั่นคือ ‘Le Sel de La Vie เกลือแห่งชีวิต’ จะขยายเวลาจัดแสดงอีกประมาณสองอาทิตย์ และ ‘Field Work’, ‘Salted Space’, ‘Flower of Salt Pavilion’ และ ‘The Old Man and the Sea’ จะขยายเวลาจัดแสดงอีกประมาณหนึ่งเดือน
หรือติดตามรายละเอียดและการสมัครเข้าร่วมเวิร์กช็อปทั้งหมดภายในงานได้ที่ เฟซบุ๊กเพจ : Pattani Decoded
ภาพ > Pattani Decoded 2022
ขอขอบคุณข้อมูล : คุณก้อย–สมอุษา บัวพันธ์ ทีมประสานงาน Pattani Decoded 2022, คุณราชิต ระเด่นอาหมัด จาก Melayu Living
อ้างอิง : facebook.com/pattanidecoded, https://www.pattanicity.go.th/otop/detail/4/data.html, https://bit.ly/3earKSu, https://www.baanlaesuan.com/165818/arts/pattani-decoded, https://bit.ly/3CLlCu8, https://themomentum.co/land-art, www.facebook.com/trashheropattani
