ผู้มาเยือนพิพิธภัณฑ์ศิลปะไทยร่วมสมัย หรือ MOCA Bangkok ที่ตั้งอยู่บนถนนกำแพงเพชรตรงข้ามมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ จะได้พบเห็นกับผลงานของศิลปินไทยร่วมสมัยที่มีชื่อเสียงจำนวนมาก ไม่ว่าจะเป็นอาจารย์เฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์, อาจารย์ถวัลย์ ดัชนี, อาจารย์ธงชัย ศรีสุขประเสริฐ หรืออาจารย์ประทีป คชบัว ฯลฯ
ดังนั้น สิ่งที่สะดุดตาเราเป็นพิเศษด้วยความ ‘ไม่เข้าพวก’ ก็เห็นจะเป็นภาพเขียนสไตล์ตะวันตก รูปหญิงสาวในชุดบางพลิ้วไหวประหนึ่งเทพีกรีกชิ้นนี้
ภาพนี้ชื่อว่า Contemplation (Mirror) เป็นภาพวาดสีน้ำมันโดย John William Godward ศิลปินแนว Neoclassicism ชาวอังกฤษในสมัยวิกตอเรียน หนำซ้ำห้องที่ภาพนี้จัดแสดงอยู่ ยังมีหน้าตาเหมือนกับพิพิธภัณฑ์ศิลปะในยุโรปไม่ผิดเพี้ยน เพดานเป็นหลังคาโค้งมีช่องกระจกเปิดรับแสงธรรมชาติ ส่วนผนังสีเขียวอ่อนนั้น เรียงรายไปด้วยภาพเขียนสีน้ำมันในสไตล์คล้ายคลึงกันเต็มไปหมด จนเราเผลอนึกไปว่าหลุดเข้ามาเดินในหอศิลป์ยุโรปตั้งแต่เมื่อไหร่!
ทำไมภาพวาดแนว Neoclassicism ของศิลปินชาวตะวันตกถึงมาอยู่ในพิพิธภัณฑ์ศิลปะไทยร่วมสมัย? แล้วทำไมห้องสไตล์ยุโรปแบบดั้งเดิมถึงมาตั้งอยู่ในอาคารสมัยใหม่ ท่ามกลางงานศิลปะของศิลปินยุคปัจจุบันที่มีทั้งงานภาพถ่าย สื่อผสม และอื่นๆ เหล่านี้?
โชคยังดีที่คำถามเหล่านี้ไม่ต้องคาใจเราไปตลอดกาลเพราะเราไปสืบจนได้ความมาว่า ห้องนี้มีชื่อว่า Richard Green มีจุดประสงค์ในการสร้างเพื่อให้เปรียบเทียบหอศิลป์ร่วมสมัยไทยกับการจัดแสดงแบบฝรั่งในบรรยากาศดั้งเดิม ซึ่งชื่อ Richard Green นี้ เป็นชื่อของแกลเลอรีในลอนดอนที่เป็นผู้ขายภาพทั้งหมดที่จัดแสดงอยู่ในห้องนี้ให้กับคุณบุญชัย เบญจรงคกุล ผู้ก่อตั้ง MOCA Bangkok แห่งนี้นั่นเอง โดยงานส่วนมากมาจากช่วงยุคสมัยที่ไล่เลี่ยกันคือช่วงคริสตศตวรรษที่ 19-20 ตอนต้น เป็นช่วงที่คาบเกี่ยวรัชสมัยของควีนวิกตอเรียของอังกฤษ และรัชกาลที่ 4-5 ของสยาม
แต่ความน่าสนใจของผลงานที่อยู่ในห้องนี้ ไม่ได้มีเพียงเพราะว่าเป็นภาพเขียนของศิลปินตะวันในยุคก่อน (ไม่ใช่ยุคปัจจุบัน หรือร่วมสมัยแบบงานชิ้นอื่นๆ) แต่เพราะช่วงนี้ยังเป็นสมัยที่แนวทางศิลปะมีความหลากหลายอย่างสูงอีกด้วย ในขณะที่ภาพที่มีความเหมือนจริงอย่าง Neoclassicism ได้รับความนิยมแพร่หลาย แต่ก็เป็นยุคสมัยเดียวกันกับศิลปินแนว Modern Art อีกจำนวนมาก เช่น Vincent van Gogh, Paul Cézanne, Paul Gauguin, Georges Seurat, Henri de Toulouse-Lautrec, Henri Matisse กระทั่ง Picasso
เมื่อเรากลับไปพินิจภาพเขียนสาวงามในชุดพลิ้วไหวแบบกรีกที่สะดุดตาเราแต่แรกกันอีกครั้ง จะเห็นได้ว่าภาพนี้แตกต่างจากงานแนว Modern Art ที่มีความเป็นนามธรรมอย่างเห็นได้ชัด ภาพ Contemplation (Mirror) มีรายละเอียดที่เหมือนจริงสูงมาก ไม่ว่าจะเป็นหน้าตา ผิวพรรณที่ผุดผ่องของนางแบบ ชุดคลุมยาวกึ่งโปร่งใสที่ทิ้งตัวลงอย่างเป็นธรรมชาติ จนกระทั่งรายละเอียดฉากที่เป็นอาคารหินอ่อนอันประกอบด้วยลวดลายและสีสันของหินอ่อนหลากชนิด ทั้งหมดสมจริงในทุกรายละเอียด นี่คือภาพวาดในสไตล์ Neoclassicism ที่ศิลปินนิยมกลับไปสร้างผลงานในสไตล์กรีกและโรมันอีกครั้ง
ศิลปินที่วาดภาพแนวนี้ในยุควิกตอเรียนไม่ได้มีเพียงก็อดวาร์ดแต่ยังมี Sir Frederic Leighton ผู้มีบทบาทสำคัญในวงการศิลปะอังกฤษ ทั้งยังได้เป็นประธานของสมาคมศิลปะ Royal Academy of Arts อยู่ถึงเกือบ 20 ปี แต่ว่าสไตล์ของก็อดวาร์ดนั้น ถือว่าใกล้เคียงกับ Sir Lawrence Alma-Tadema มากกว่า (ซึ่งมีภาพอยู่ในห้อง Richard Green นี้เช่นกัน) เพราะนิยมแต่งเติมฉากของภาพวาดด้วยสถาปัตยกรรมแบบกรีก-โรมันที่สร้างด้วยหินอ่อน ส่วนตัวก็อดวาร์ดเองนั้นมีชื่อเสียงมากในการวาดสตรีในชุดแบบกรีก-โรมัน จนได้ฉายาว่าเจ้าแห่งชุดทูนิกแบบคลาสสิก อันเป็นผ้าที่ขับผิวพรรณที่ผุดผ่องเยี่ยงไข่มุกของสตรีในภาพของเขาได้เป็นอย่างดี
ความงามอันอ่อนช้อยของหญิงสาวที่สื่อออกมานั้นได้รับคำกล่าวจากนักวิจารณ์ว่าเป็นเสมือน ‘กุหลาบแห่งอังกฤษที่แท้จริง’ ไม่ก็เทพีของชาวกรีกโบราณเลยทีเดียว ก็อดวาร์ดยังได้ชื่อว่าเก็บรายละเอียดทิวทัศน์ได้สมจริงมาก ไม่ว่าจะเป็นความพลิ้วของชายผ้า พื้นผิวของหินอ่อน หนังสัตว์ หรือแม้แต่นานาพืชพันธุ์ดอกไม้
ด้วยฝีมือที่เป็นที่ประจักษ์ในวงการศิลปะ ก็อดวาร์ดจึงได้จัดแสดงผลงานใน Royal Academy of Arts อยู่เป็นประจำในช่วง ค.ศ. 1887-1905 และที่ Royal Society of British Artists หรือสมาคมศิลปินอังกฤษอีกด้วย ทั้งยังได้ไปจัดแสดงที่ปารีส และยังได้รับเหรียญทองในงานจัดแสดง International Exhibition ที่โรมใน ค.ศ. 1913
แม้จะประสบความสำเร็จในอาชีพการงาน แต่ชีวิตจริงของศิลปินผู้นี้กลับไม่ได้มีความสุขเท่าใดนัก ด้วยความที่เกิดในครอบครัวที่ทำอาชีพด้านการเงินและการลงทุน ก็อดวาร์ดถูกคัดค้านอย่างหนักจากครอบครัวเพราะเลือกอาชีพศิลปินแทนการเดินตามรอยบิดา ซ้ำร้ายเมื่อตอนเขาย้ายไปอยู่ที่อิตาลีใน ค.ศ. 1912 (หนีตามกันไปกับนางแบบชาวอิตาเลียน) ครอบครัวได้ตัดสัมพันธ์และการติดต่ออย่างสิ้นเชิง ถึงขนาดเผารูปถ่าย จดหมาย และเอกสารทั้งหมดของเขาอีกด้วย
ก็อดวาร์ดกลับมายังลอนดอนอีกครั้งใน ค.ศ. 1921 และตัดสินใจจบชีวิตตัวเองในปีถัดมา ทิ้งท้ายไว้เพียงจดหมายลาตายที่กล่าวอย่างตัดพ้อว่า “โลกนี้ไม่ใหญ่พอสำหรับฉันและปิกัสโซ” ซึ่งสะท้อนถึงความรู้สึกกดดันของศิลปินต่อความนิยมที่ลดลงของภาพแนว Neoclassicism ของเขา ในขณะที่ศิลปะสมัยใหม่หรือ Modern Art เช่น Impressionism, Cubism และศิลปะที่มีความเป็นนามธรรมเริ่มเข้ามาแทนที่
อย่างไรก็ตาม แม้จะรู้สึกเสียดายต่อชีวิตของศิลปินเปี่ยมพรสวรรค์ทว่าอาภัพผู้นี้ แต่เราก็อดรู้สึกยินดีไม่ได้ที่ได้มีโอกาสมาชื่นชมภาพวาด Contemplation (Mirror) อันมีชื่อเสียงของเขา (หากค้นตามเว็บไซต์ต่าง ๆ จะเจอภาพนี้ในชื่อ The Mirror หรือ Girl with a Mirror) ในพิพิธภัณฑ์ศิลปะไทยร่วมสมัย MOCA Bangkok แห่งนี้
อาจจะอยู่ร่วมกับปิกัสโซไม่ได้ แต่อยู่ร่วมกับศิลปะร่วมสมัยไทยได้นะ
อ้างอิง
Biography of John William Godward. (n.d.).
แหล่งขุมทรัพย์
MOCA Bangkok พิพิธภัณฑ์ศิลปะไทยร่วมสมัย
499 ถนนกำแพงเพชร 6 แขวงลาดยาว เขตจตุจักร กรุงเทพฯ 10900
วันทำการ : วันอังคาร–วันอาทิตย์ (หยุดทำการทุกวันจันทร์)
เวลา : 10:00–18:00 น.