ตามประสาคนสนใจงานศิลปะพอๆ กับพื้นที่สาธารณะและเมืองที่ดี เราตื่นเต้นเสมอเวลาได้ไปเยือนพื้นที่สาธารณะที่ไม่ใช่แค่ไว้เดินเล่นหย่อนใจ แต่ยังเป็นพื้นที่ให้ศิลปินหลากแขนงมาปล่อยของกันผ่านนิทรรศการ งานศิลปะ หรือแม้แต่ข้าวของดีไซน์น่ารัก เราเรียกสถานที่แบบนี้ตามใจตัวเองว่า ‘พื้นที่สร้างสรรค์ทางศิลปวัฒนธรรม’ (creative space หรือ cultural space) ที่ไปทีไรก็อิ่มใจและได้ไอเดียกลับมามากมาย
แนวโน้มการพัฒนาพื้นที่สร้างสรรค์ในหลายๆ ประเทศที่เห็นกันบ่อยๆ คือการดัดแปลงจากอาคารเก่า โรงงาน โกดัง หรือสถานที่ทางประวัติศาสตร์ที่ถูกปล่อยทิ้งร้างไม่ได้ใช้งานแล้ว เมื่อโครงสร้างหลักยังอยู่ดีและ (มักจะ) ใหญ่พอ การชุบชีวิตอาคารร้างเหล่านี้ขึ้นมาใหม่ (urban revitalization) ให้เข้ากับวิถีชีวิตของคนยุคปัจจุบันจึงง่ายกว่าการสร้างขึ้นมาใหม่ทั้งหมด และจะดียิ่งขึ้นถ้าการพัฒนาพื้นที่สร้างสรรค์เหล่านี้ช่วยเติมชีวิตชีวาให้กับชุมชนรอบข้างไปพร้อมกัน
วันนี้เราเลยอยากพาทุกคนไปรู้จักพื้นที่สร้างสรรค์ในเมืองเมลเบิร์น ประเทศออสเตรเลีย เมืองที่คนมีคุณภาพชีวิตดีเป็นอันดับต้นๆ ของโลก ซึ่งหนึ่งในสิ่งที่ชวนให้เราอิจฉาชาวเมลเบิร์นก็คือ Abbotsford Convent พื้นที่ทางศิลปวัฒนธรรมที่รวมศิลปิน นักสร้างสรรค์ และคนทำงานเพื่อสังคมกว่าร้อยชีวิตเข้าด้วยกัน ตั้งอยู่ทางเหนือไม่ไกลเกินที่คนเมลเบิร์นจะหลบหนีจากความวุ่นวายใจกลางเมืองมาได้ทุกสุดสัปดาห์ และที่สำคัญคือสถานที่แห่งนี้ดัดแปลงมาจากอารามเก่าของแม่ชีและที่พักพิงของคนยากไร้ที่ก่อตั้งเมื่อ 150 ปีก่อน
จุดเริ่มต้นจากคณะแม่ชี Good Shepherd ได้เดินทางมาถึงเมลเบิร์นเมื่อปี 1863 และได้สร้างอารามหน้าตาคล้ายวิหารเก่าขึ้นเป็นศูนย์รวมตัวของชุมชนคาทอลิกในออสเตรเลีย พร้อมยังช่วยเหลือเหล่าผู้หญิงและเด็กยากไร้กว่า 1,000 คนให้ได้มีที่พักพิง อาหาร และงานเล็กๆ น้อยๆ อย่างการรับจ้างซักรีด ที่นี่เปิดดำเนินการได้ยาวนานกว่าร้อยปี แม้จะมีข้อกังขาเรื่องความเป็นธรรมของระบบการทำงานในรั้วคอนแวนต์แห่งนี้ไม่น้อยก็ตาม
เมื่อยุคสมัยเปลี่ยน ผู้หญิงมีทางเลือกชีวิตมากกว่าเดิมและทยอยย้ายออกไป ประกอบกับการพัฒนาเมืองที่ขยายมาจากเมลเบิร์น คณะแม่ชีจึงตัดสินใจขายพื้นที่ให้นายทุนและนักพัฒนาดูแลต่อ ช่วงท้ายๆ ในปี 1989 พื้นที่นี้ถูกใช้เป็นอาคารของมหาวิทยาลัย La Trobe University ก่อนที่จะถูกจับจ้องโดยนักพัฒนาอสังหาริมทรัพย์ที่มีโครงการรื้อถอนอาคารประวัติศาสตร์เหล่านี้เพื่อพัฒนาเป็นอพาร์ตเมนต์
โชคดีที่ชุมชนรอบๆ มองเห็นประโยชน์ของการอนุรักษ์อาคารเหล่านี้ไว้เพื่อจุดประสงค์ทางศิลปวัฒนธรรมและการศึกษา จึงรวมพลังกับสื่อ ต่อสู้เรียกร้องกันยาวนานกว่า 7 ปีจนได้รับชัยชนะเมื่อปี 2004 หลังจากนั้นจึงได้ก่อตั้ง Abbotsford Convent Foundation เป็นหน่วยงานไม่แสวงหากำไรที่มีหน้าที่บริหารจัดการพื้นที่นี้โดยคิดถึงสาธารณะประโยชน์มาจนถึงปัจจุบัน
ความน่าสนใจอยู่ที่การแปลงโฉมอารามแม่ชีเก่าให้เป็นพื้นที่ทางศิลปะไม่ได้เกิดขึ้นแบบฉับพลัน แต่ค่อยๆ พัฒนาและออกแบบร่วมกับคนในชุมชน ศิลปิน มูลนิธิ และหน่วยงานทางศิลปะของออสเตรเลียหลายแห่งอย่างค่อยเป็นค่อยไปในช่วงเกือบ 20 ปีที่ผ่านมา บ่งชี้ว่าที่นี่เป็นทั้งพื้นที่สาธารณะที่เปิดรับทุกคน และยังเป็นพื้นที่สำคัญของคนในชุมชนและคนทำงานสร้างสรรค์ทุกสาขาที่สามารถมาทำงานร่วมกันและแบ่งปันไอเดียได้อย่างแท้จริง
เมื่อปี 2017 ที่นี่ยังถูกจัดให้เป็นพื้นที่มรดกทางวัฒนธรรมของออสเตรเลีย (Australia’s National Heritage List) ลำดับที่ 111 ในลิสต์เดียวกันกับ Sydney Opera House ในฐานะสถานที่สำคัญเชิงสังคมและการต่อสู้ของชนชั้น เพื่อเป็นที่รำลึกถึงความเจ็บปวดและบาดแผลของคนในอดีต (ใครสนใจประวัติศาสตร์ของพื้นที่ เขามี audio tour guide และแอพพลิเคชั่นให้เปิดฟังเรื่องราวของอาคารแต่ละหลังด้วยตัวเองขณะเยี่ยมชมด้วย)
แม้ว่าสถานที่แห่งนี้จะได้รับเงินสนับสนุนจากกองทุนต่างๆ เพื่อใช้ในการฟื้นฟูบูรณะพื้นที่ตลอดมา แต่รายได้สำหรับจัดกิจกรรมต่างๆ ตลอดทั้งปี หรือสำหรับจัดโปรเจกต์พิเศษที่จะช่วยต่อชีวิตให้พื้นที่แห่งนี้ดำเนินต่อไปได้ ล้วนมาจากการบริจาคเงินของคนทั่วไปที่เห็นความสำคัญของพื้นที่สร้างสรรค์ในฐานะพื้นที่แห่งการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ โดยรายชื่อของผู้สนับสนุนทั้งหมดไม่ว่ารายใหญ่-รายย่อยก็จะขึ้นที่เว็บไซต์เป็นคำขอบคุณเล็กๆ ด้วย (เข้าไปดูเล่นๆ ได้ที่ abbotsfordconvent.com.au/support-us/supporters)
ตัวอย่างโปรเจกต์ที่ยอดเงินบริจาคทะลุเป้า 50,000 ดอลลาร์ออสเตรเลียไปแล้วคือ Keep It Green: Adaptation โครงการปรับปรุงพื้นที่ทั้งอินดอร์และเอาต์ดอร์ให้ยืดหยุ่นและปลอดภัย ตอบรับกับวิถีชีวิตแบบ new normal ในช่วงโควิด-19 ซึ่งเรามองว่าสิ่งนี้สะท้อนว่าเขาจัดการพื้นที่สาธารณะให้มีพลวัตตอบรับไปกับโลกที่เปลี่ยนแปลงทุกวัน ไม่ใช่แค่สร้างอาคารขึ้นมาให้เสร็จแล้วก็จบกัน ไร้การดูแลรักษาและบริหารจัดการต่อ แถมเร็วๆ นี้ที่นี่ยังเพิ่งเปิดให้ทุกคนเข้าไปแสดงความเห็นทางออนไลน์เกี่ยวกับ master plan ของพื้นที่ในอนาคตว่าอยากให้ปรับเปลี่ยนหรือมีอะไรเพิ่มเติม ย้ำขึ้นไปอีกว่าเสียงของทุกคนมีความหมายต่อการพัฒนาที่นี่จริงๆ
เพื่อนของเราที่เคยอาศัยอยู่ที่เมลเบิร์นเล่าให้ฟังว่า ที่นี่เป็นสุดยอดพื้นที่สาธารณะที่ชาวเก๋ชาวฮิปมักจะมารวมตัวกันทุกวันหยุดสุดสัปดาห์ เมื่อเราลองไล่ดูลิสต์รายชื่อชาวเก๋ที่ว่าซึ่งมาเช่าพื้นที่เปิดเป็นแกลเลอรี ร้านค้า สถานที่จัดเวิร์กช็อป และคลาสเรียนต่างๆ แล้วก็ยิ่งใจเต้นตูมตาม เพราะมีทั้งนักเขียน ช่างภาพ กราฟิกดีไซเนอร์ สถาปนิก นักปั้นเซรามิก กลุ่มคณะละคร และคนที่ทำงานด้านการศึกษา
แต่สิ่งที่เราคิดว่าโดดเด่นและแตกต่างจากพื้นที่สร้างสรรค์อื่นๆ ที่เรารู้จักมา คือการเปิดพื้นที่ให้กลุ่มคนทำงานด้านจิตวิทยาและสุขภาพ ไล่เรียงตั้งแต่นักจิตบำบัดด้วยศิลปะ ผู้เชี่ยวชาญด้าน Shisei Kinsei ศาสตร์การบำบัดจากญี่ปุ่น นักกายภาพบำบัดด้วยศาสตร์ Kinesiology ไปจนถึงนักจิตวิทยาที่เฉพาะเจาะจงไปที่ประเด็น LGBTQIA+ โดยเฉพาะ การใช้พื้นที่ร่วมกันของคนทำงานทั้งวิทย์และศิลป์เหล่านี้ไม่เพียงทำให้ความรู้ต่างๆ เกิดการต่อยอดพูดคุยไม่สิ้นสุดและอาจนำไปสู่การบำบัดข้ามศาสตร์เท่านั้น แต่ยังเปิดมุมมองของเราเองให้กว้างขึ้นว่า พื้นที่สาธารณะช่วยบำบัดจิตบำบัดใจของชาวเมลเบิร์นได้อย่างเป็นรูปธรรมได้ยังไง
นอกจากนี้ ที่นี่ยังจัดกิจกรรมเพื่อศิลปะและชุมชนเกือบทั้ง 365 วัน ตัวอย่างหลักๆ เช่น Abbotsford Convent Studio Residency Program โครงการคัดเลือกศิลปินรุ่นใหม่ให้มาพำนักอาศัยในพื้นที่เพื่อทำงานศิลปะส่วนตัว, อีเวนต์ศิลปะของเด็กๆ และครอบครัวที่ชื่อว่า Convent Kids หรือเทศกาลดนตรีและศิลปะประจำปีอย่าง Wide Open Space Festival ที่ใช้ข้อดีของการมีพื้นที่กว้างใหญ่กว่า 16 เอเคอร์แห่งนี้ได้คุ้มค่ามาก ยังไม่นับรวมเวิร์กช็อปและคลาสเรียนเล็กๆ ที่จัดแทบทุกสัปดาห์ ซึ่งแต่ละงานก็มีกลุ่มเป้าหมายครอบคลุมตั้งแต่เด็กเล็ก วัยรุ่น คนหนุ่มสาววัยทำงานที่อยากชาร์จแบตฯ และเรียนรู้ทักษะใหม่ๆ ครอบครัว ไปจนถึงศิลปินและคนทำงานสร้างสรรค์ที่ต้องการแรงบันดาลใจใหม่ๆ จากคนที่มีความสนใจทั้งเหมือนและต่างจากตัวเอง
สำหรับเรา บรรยากาศเหล่านี้คือคุณสมบัติที่พื้นที่สร้างสรรค์และพื้นที่สาธารณะควรจะเป็น เพราะมันสนับสนุนทั้งการเติบโตของวงการสร้างสรรค์ที่ไม่ได้จำกัดแค่ศิลปะเชิงพาณิชย์ หรือร้านอาหารคาเฟ่สวยๆ แต่ยังให้ความสำคัญกับศิลปะที่สร้างสุนทรีให้ชีวิต ที่แห่งนี้เป็นพื้นที่เปิดกว้างให้คนเมืองได้มามีปฏิสัมพันธ์และพูดคุยแลกเปลี่ยนกับคนแปลกหน้า รับและส่งต่อพลังงานดีๆ ให้แก่กัน
เพราะการมีอยู่ของพื้นที่สาธารณะทำให้เราไม่ลืมว่าการมีชีวิตที่ดีแท้จริงนั้นเป็นยังไง
พูดอย่างนี้แล้วยิ่งอิจฉาชาวเมลเบิร์นจริงๆ
อ้างอิง
