หลายคนอาจคิดว่า TikTok คือแหล่งรวมวิดีโอวัยรุ่นเต้นสนุกๆ คลิปตลกโปกฮา คลิปหมาแมวน่ารักซนๆ ในโลกของ TikTok ที่เติบโตอย่างรวดเร็ว มีคอมมูนิตี้หรือกลุ่มต่างๆ เบ่งบานในแพลตฟอร์มนี้ … ไม่นานมานี้ผู้เขียนได้รู้จักกับคำว่า เป็นคอมมูนิตี้ของเหล่าแม่มดและพ่อมดรุ่นใหม่มาแลกเปลี่ยน แนะนำ ให้ความรู้เกี่ยวกับ Witchcraft หรือเวทมนตร์…
ขอต้อนรับแม่มดมือใหม่เข้าสู่โลกเวทมนตร์คาถา 2.0
วันนี้เลยขอแนะนำให้รู้จักกับคำว่า WitchTok เกิดจากการผสมคำว่า Witchcraft [เวทมนตร์คาถา] + TikTok [แอปติ๊กตอก] หมายถึงกระแสหรือวัฒนธรรมย่อยของกลุ่มคนที่เชื่อในเวทมนตร์คาถา และแนวคิดแบบเชื่อในพลังธรรมชาติ โดยนำเสนอผ่านคลิปวิดีโอสั้นๆ ไวๆ ในติ๊กตอก แฮชแท็ก #witchtok ในแพลตฟอร์ม TikTok มียอดชมสูงมากถึง 22.1 พันล้านวิว เกิดแอ็กเคานต์มากมายของคนที่เรียกตัวเองว่าเป็นแม่มดพ่อมดมาร่ายเวทมนตร์คาถา
ผู้อ่านอาจจะงงเหมือนผู้เขียนในแวบแรกว่า ความเชื่อเรื่องเวทมนตร์มันเกี่ยวข้องอย่างไรกับวิถีแนวคิดเรื่องการดูแลตัวเอง เราคุ้นเคยว่าแม่มดหมอผีคือเรื่องของศาสตร์มืดลึกลับ พิธีเรื่องเหนือธรรมชาติแสนงมงาย แนวคิดพิธีกรรมนอกศาสนาหรือมนตร์ดำที่ดูน่ากลัวแบบในหนังสยองขวัญ บ้างก็อาจจะยึดโยงไปกับวรรณกรรมธีมโลกพ่อมดวัยเด็กอย่าง แฮรี่ พอตเตอร์ เมื่อไปดูชมก็จะเห็นว่าไม่ได้น่ากลัวแต่อย่างใด ดูเพลินมากๆ
เนื้อหาคลิปแนว WitchTok มักจะให้คำแนะนำ อธิบายแนวคิด สอนเคล็ดลับ สาธิตพิธีกรรมในความเชื่อทางเลือก โดยกลุ่มคนที่เรียกตัวเองว่าเป็นแม่มดซึ่งมีทั้งคนจริงจังและคนที่ทำเป็นงานอดิเรกคลายเครียด มีหลากหลายสไตล์ เช่น หากเป็นแม่มดสายพืชอาจเน้นเรื่องการเลือกสมุนไพร บางคนก็แนะนำหินแร่คริสตัลประเภทต่างๆ ซึ่งดลบันดาลพลังงานและโชคลาภ สอนทำพิธีกรรมท่องคาถาบันดาลเรื่องต่างๆ แนะนำการเลือกเทียนและเครื่องหอม สอนดูไพ่ทาโรต์ สอนดูลายมือ สอนตีขัน singing bowl เพื่อปัดเป่าคลายกังวลพร้อมให้กำลังใจ สอนทำน้ำมนต์ในคืนวันพระจันทร์เต็มดวง
ผู้ชมจะถูกเรียกว่า Baby Witches หรือเหล่าแม่มดมือใหม่ หลายคนอาจคุ้นเคยว่าเวทมนตร์คาถาคือเรื่องลึกลับน่ากลัว แต่บรรดาแม่มดนั้นกลับดูเป็นมิตร มีความน่ารักฟรุ้งฟริ้ง คอยแนะนำอธิบายเรื่องเวทมนตร์คาถาอย่างใจเย็นพร้อมเพลงประกอบ เหล่าแม่มดไม่ได้เสกของขึ้นมาได้เหมือนในหนังหรือนิยายแฟนตาซี แต่เชื่อว่าของ คาถา หรือพิธีบางอย่างจะมีพลังงานลี้ลับคอยดลบันดาลให้สมปรารถนาหรือปัดเป่าพลังงานชั่วร้ายได้
แนวคิดของพิธีกรรมแบบเวทมนตร์หรือความเชื่อในพลังงานเหนือธรรมชาตินั้นอยู่กับมนุษย์มาตลอดตั้งแต่ยุคดึกดำบรรพ์ ซึ่งศาสนากระแสหลักมักโจมตีว่าเป็นเรื่องน่ากลัว เป็นเรื่องนอกรีตที่ผิดบาป จนเกิดเป็นการล่าแม่มดในช่วงยุคกลาง การถูกกล่าวหาว่าเป็นแม่มดในสมัยนั้น อาจนำมาซึ่งความตายอย่างโหดร้ายทารุณ หรือโดนเนรเทศออกจากกลุ่มหรือชุมชนที่อาศัย และผู้หญิงมักเป็นผู้ถูกกล่าวหาว่าเป็นแม่มดร้าย
Paganism คือลัทธิความเชื่อดั้งเดิมซึ่งอยู่คู่กับวิถีชีวิตผู้คนและศาสนากระแสหลักมาโดยตลอด มักถูกกล่าวหาว่าเป็นเรื่องนอกศาสนา แต่ในช่วงปี 1960 เป็นต้นมาแนวคิดนี้ได้เกิดใหม่ในนามของลัทธิ Wicca ซึ่งเชื่อในการยึดหลักของธรรมชาติ ทุกอย่างล้วนเป็นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติ เชื่อในพลังงานลี้ลับจากพืชสมุนไพร หรือหินแร่ อัญมณี โดยเรามักได้เห็นพิธีกรรมแบบ Wicca ในสื่อป๊อปปูลาร์คัลเจอร์อย่างซีรีส์ Buffy the Vampire Slayer
หลายคนที่เชื่อถือเแนวคิด Paganism จริงจังมานานเป็นสิบๆ ปีอาจมองว่าปรากฏการณ์ WitchTok ที่ทำเป็นคลิปง่ายๆ สั้นๆ ไวๆ เพียงไม่กี่วินาที อาจทำลายความขลังและเข้าถึงยากของแนวคิดลัทธิดั้งเดิม หรือทำให้เรื่องซับซ้อนจริงจังดูเข้าใจง่ายจนลดทอนรายละเอียดที่สำคัญไป แต่ความป๊อปๆ สั้นๆ ใสๆ คิวต์ๆ ของบรรดาแม่มดรุ่นใหม่เหล่านี้ก็ทำให้มีคนรู้จักและเปิดใจกับความเชื่อทางเลือกสาย Witchcraft จนแพร่หลายอย่างรวดเร็ว หลายคนอาจจะไม่ได้เชื่อในเรื่องเหนือธรรมชาติแต่ก็รู้สึกผ่อนคลายที่จะดูคลิปแนวเวทมนตร์เหลือเชื่อเพื่อหนีจากความจริง
นอกจากนี้ กลุ่มคนเหล่านี้ยังเชื่อเรื่องความหลากหลายหรือวิถีชีวิตทางเลือก มักจะสนับสนุนแนวคิดทางการเมืองเสรีนิยม หรือใช้กลุ่มชุมชนเป็นกระบอกเสียงช่วยผลักดันประเด็น social movement ต่างๆ เช่น #blacklivematters หรือสนับสนุนความหลากหลายทางเพศของกลุ่ม LGBTQ+ คำว่า witch หรือนังแม่มด นั้นเคยเป็นคำที่ถูกใช้ในทางเสื่อมเสียเมื่อหมายถึงผู้หญิงที่ดูร้ายหรือแตกต่างจากค่านิยมมาตรฐานของสังคม
กลุ่มแม่มดยุคใหม่จึงแฝงแนวคิดการยอมรับคนที่แตกต่าง และร่วมผลักดันให้คนมั่นใจในตัวเอง เปิดใจรับแนวคิดความเชื่อที่ต่างกันไป บางคนมีสไตล์การแต่งกายเฉพาะตัว บางคนเป็นคนข้ามเพศ หรือเป็นผู้หญิงผิวดำที่มีสไตล์เฉพาะตัว
#WitchTok เมื่อคนรุ่นใหม่ทั่วโลกหนีความวุ่นวายและปัญหาไปพึ่งพาเรื่องจิตวิญญาณและเรื่องเหนือธรรมชาติ
แบบสำรวจโดย Pew Research พบว่าคนวัยมิลเลนเนียลและ Gen Z นั้นไม่เชื่อในศาสนา พวกเขาไม่อินกับการไปทำพิธีกรรมทางศาสนาแบบเดิมและมีแนวโน้มจะเอาใจออกห่างจากศาสนากระแสหลักมากขึ้นเรื่อยๆ แม้จะไม่ค่อยปฏิบัติตามความเชื่อทางศาสนาแต่ยังเชื่อเรื่องจิตวิญญาณ แนวคิดเวทมนตร์แบบ Witchcraft หรือ Wicca เลยกลายเป็นทางเลือกใหม่ที่ช่วยบำบัด เยียวยาจิตใจ และตอบโจทย์พวกเขาได้ จึงเกิดเป็น ‘New Age Spirituality’ หรือแนวทางเชื่อในจิตวิญญาณแบบยุคใหม่
กระแส #WitchTok เริ่มมาแรงในช่วงเดียวกับการเกิดล็อกดาวน์ทั่วโลก เป็นกระแสใน TikTok ช่วงปลายปี 2019 ท่ามกลางบรรยากาศโลกที่เต็มไปด้วยความเครียดและกังวล คนจำนวนหนึ่งจึงเลือกหนีความจริงสู่โลกอันเหลือเชื่อของเวทมนตร์และคาถา พจนานุกรม Collins Dictionary ระบุให้ว่า WitchTok เป็นส่วนหนึ่งของวิถีปฏิบัติเพื่อ wellbeing หรืออีกแนวทางเลือกเพื่อดูแลตัวเองทั้งในด้านกายและใจสำหรับปี 2021 นี้ บางคนที่เคยดูไพ่เป็นงานอดิเรกมานาน เมื่อโดนเลย์ออฟในช่วงโควิดก็หันมารับดูดวงจริงจังเพื่อหารายได้และหาแนวทางใหม่ๆ ให้กับตัวเอง ไม่กี่ปีมานี้ สื่อต่างๆ ก็ลงบทความเกี่ยวกับสาย Witchcraft กระแสใหม่นี้มากมาย ทั้ง WIRED, The Atlantic, CN เป็นต้น
นิตยสาร The Wire ระบุว่า นอกจากสายเวทมนตร์แล้ว ในบรรยากาศช่วงเวลาแห่งความไม่แน่นอน คนรุ่นใหม่ในโลกตะวันตกนั้นให้ความสนใจกับการดูดวงไพ่ทาโรต์ การดูดวงตามตารางราศี คำค้นหาเสิร์ช ’Crystal Healing’ หรือ คริสตัลบำบัด ได้รับความสนใจมากขึ้นเรื่อยๆ (คือความเชื่อเรื่องพลังเร้นลับจากผลึกหินสีหรืออัญมณีเพื่อฟื้นฟูดูแลร่างกายและจิตใจ แม้จะไม่ได้มีผลการวิจัยชัดเจนมากนักก็ตาม แต่มีไว้ติดตัวแล้วอุ่นใจเหมือนพกเครื่องรางของขลัง)
แพลตฟอร์มสตรีมมิ่งแบบ Spotify ยังรายงานว่า ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ได้เกิดพอดแคสต์เกี่ยวกับราศีในหลายๆ ภาษา แต่ละรายการก็มีหลากหลายแนวทาง เช่น Horoscope Today ภาษาอังกฤษเน้นดวงรายวันตามราศี, Witch, Please พอดแคสต์ดูดวงภาษาสเปน โฮสต์โดยคนที่เรียกตัวเองว่าเป็นพ่อมด แนะนำและอธิบายพิธีกรรมเวทมนตร์ Mediums, magic, and mysteries พอดแคสต์เล่าประวัติศาสตร์เรื่องเหนือธรรมชาติ เรื่องสยองขวัญ และเรื่องลี้ลับในอดีต เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีแอปพลิเคชั่นดูดวงแบบส่วนบุคคลอย่าง Pattern หรือ Co-Star ก็มียอดดาวน์โหลดเป็นล้านๆ ครั้ง และถูกเรียกว่าเป็น Facebook สำหรับจิตวิญญาณ มีผู้หญิงวัย 18-25 ปีมากถึง 25% ในอเมริกาเคยดาวน์โหลดแอป Co-Star
วัยรุ่นเติบโตมาในโลกที่มีข้อมูลมากมายหลั่งไหลไม่ขาดสาย โลกที่ไม่แน่นอน ความจริงที่แสนซับซ้อน หลักการของโหราศาสตร์นั้นช่วยย่อยสถานการณ์ชีวิตอันวุ่นวายซับซ้อนมาให้เป็นข้อสรุปหรือคำแนะนำที่เข้าใจง่าย เข้าถึงง่าย ช่วยปลอบประโลมเยียวยา และช่วยนำทางในวันที่จิตใจว้าวุ่นได้เป็นอย่างดี การไปหาหมอดูหรือดูคลิปแนว WitchTok ก็เหมือนไปหาเพื่อนที่คอยรับฟังแบบไม่ตัดสิน เกิดพื้นที่ผ่อนคลายสบายใจ แม้จะไม่มีหลักการวิทยาศาสตร์ใดมารองรับก็ตาม
แนวคิดความเชื่อเรื่องแม่มดหรือเวทมนตร์ไม่ใช่เรื่องใหม่ในโลก มีแพร่หลายในทุกวัฒนธรรม ในแต่ละท้องถิ่นล้วนแตกต่างกันไป และดำรงอยู่มาแสนนานควบคู่กับศาสนาหลักและมีฟังก์ชั่นบรรเทาทุกข์ทางใจและสังคมได้ แม้คนรุ่นใหม่เริ่มหันเหตัวเองออกจากศาสนากระแสหลัก แต่ก็ยังไม่วายต้องการจะหาแหล่งพึ่งพิงทางใจ หรือคอมมูนิตี้ที่คอยให้คำปรึกษา แลกเปลี่ยน หรือได้เข้าร่วมกลุ่มกับคนอื่น
หากมองในมุมไทยๆ เราต่างคุ้นเคยกับเรื่องเหนือธรรมชาติเป็นอย่างดี หลายเรื่องที่อาจจะว้าวแปลกใหม่สำหรับวัยรุ่นตะวันตก เช่น การดูดวงหรือลายมือ การรักษาด้วยสมุนไพรหรืออัญมณีนำโชคก็อาจไม่ใช่อะไรที่ใหม่ว้าว เราล้วนต่างคอยเสาะหาเคล็ดลับในสายมูมาช่วยเพิ่มแต้มความโชคดี ไม่ว่าจะใส่เสื้อสีตามวันเกิดในวันสำคัญ เลือกเบอร์มือถือนำโชคลาภ โหลดวอลเปเปอร์มือถือที่เขาว่าช่วยให้มีงานมีเงิน ท่องจำคาถาต่างๆ เพื่อให้เกิดความมงคล ปัดเป่าโชคร้าย พกเครื่องรางของนำโชค และใช้บริการหมอดูทางไลน์ที่คอยให้คำปรึกษาในวันที่เรากังวลกับชีวิต ซึ่งทั้งหมดนี้อาจไม่ได้แก้ปัญหาโดยตรงแต่ก็ช่วยให้รู้สึกสบายใจในสภาวะสังคมที่ไม่แน่นอน
การที่เห็นวัยรุ่นตะวันตกหันมาสนใจสายมูหรือท่องมนตร์คาถากันอย่างแพร่หลาย ก็อาจเป็นโอกาสอันดีที่ความเชื่อแบบไทยๆ ของเราจะเฉิดฉายในสายมูนานาชาติ อาจเกิดบริการหรือผลิตภัณฑ์ใหม่เพื่อตอบความต้องการคนรุ่นใหม่ที่แสวงหาเรื่องเหนือธรรมชาติในวิธีที่ต่างไปจากรุ่นก่อนหน้า
หากใครสนใจใน Witchcraft ประเทศไทยก็มีชุมชน Witchcraft Free Market Thailand ที่มีกลุ่มคนมาแลกเปลี่ยนซื้อขายของแนว Witchcraft และ Wicca ซึ่งขอสารภาพว่าหลังจากท่องโลก WitchTok อย่างเพลิดเพลิน ผู้เขียนก็เริ่มอยากจะเสาะหาหินสีรูปทรงหลากหลายมาวางไว้ใกล้ตัว แม้จะไม่ช่วยแก้ปัญหาให้หมดไปแต่อย่างน้อยก็อาจช่วยผ่อนคลายในวันที่เครียดกังวลใจได้บ้าง
การที่เราได้รู้จักคำว่า WitchTok จึงเป็นโอกาสดีที่จะได้เปิดใจและรู้จักความเชื่อและความเป็นไปได้ใหม่ๆ ที่เกิดขึ้นใหม่จากภาวะของโลกที่ไม่แน่นอน
อ้างอิง
- TikTok has become the home of modern witchcraft (yes, really) | WIRED UK
- The Global, Gen Z–Influenced Rise of Horoscope and Astrology Podcasts on Spotify — Spotify
- New Year, Fresh Start? The Vocabulary of Wellbeing – Collins Dictionary Language Blog
- Witchcraft | Know Your Meme
- What’s the deal with WitchTok? We spoke to creators bringing magic to TikTok.
- Measuring Religion in Pew Research Center’s American Trends Panel
