“พื้นฐาน (ของการออกแบบ) ไม่ใช่ฟอร์มหรือฟังก์ชั่น แต่เป็นความต้องการของผู้คน”

Jacques Viénot นักออกแบบอุตสาหกรรมชาวฝรั่งเศสเคยกล่าวประโยคดังกล่าวไว้เมื่อนานมาแล้ว เมื่อมาถึงวันนี้ที่เราอยู่กับ ‘เมือง’ มากขึ้น จึงเป็นเรื่องที่น่าหยิบยกมาใคร่ครวญมากขึ้นเช่นกันว่า เราจะใช้การออกแบบเปลี่ยนเมืองรวมถึงตอบความต้องการของผู้คนได้อย่างไร

ในปี 2017 Lille Métropole มหานครทางตอนเหนือของฝรั่งเศสซึ่งติดกับเบลเยียม ได้รับการคัดเลือกจากองค์กรการออกแบบโลกให้เป็น ‘เมืองหลวงแห่งการออกแบบโลก’ หรือ World Design Capital 2020 โดยเอาชนะเมืองคู่แข่งอย่างซิดนีย์ไปด้วยคอนเซปต์ Eldorado: The Greatest Design Experiment

Eldorado หรือ El Dorado ก็คือคำในภาษาสเปนที่ใช้อ้างถึงนครทองคำในตำนาน และใช้เรียกเมืองที่เต็มไปด้วยโอกาสในการสร้างความมั่งคั่ง

หลายคนคุ้นเคยกับตำนานว่าด้วยเมืองที่เต็มไปด้วยทองคำนี้อยู่บ้าง มันคือเมืองสักแห่งในบริเวณเทือกเขาแอนดีสด้านตะวันตกของทวีปอเมริกาใต้ การพบทองคำจำนวนมากในอเมริกาใต้ทำให้ชาวสเปนเชื่อว่าเมืองนี้มีอยู่จริงและทุ่มเทพละกำลังค้นหามันตลอดศตวรรษที่ 16 จนถึงปัจจุบันเราก็ยังไม่รู้ว่าเรื่องนี้เป็นเพียงจินตนาการหรือความจริง

แต่สำหรับลีล การไล่ล่าความฝันใฝ่ในเอลโดราโดก็คือการทดลองอันยิ่งใหญ่ ที่พวกเขานำมาใช้เป็นแนวคิดในการสร้างเมืองของตนเองขึ้นใหม่อีกครั้ง

สัญชาติฝรั่งเศส เชื้อชาติเฟลมิช ความคิดสเปน

ก่อนที่พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 จะพิชิตดินแดนทางตอนใต้ของฟลานเดอร์ (เฟลมิช) และทำให้ลีลกลายเป็นส่วนหนึ่งของฝรั่งเศส ลีลเคยอยู่ภายใต้การปกครองของดัชชีเบอร์กันดี ไปจนถึงฮับสบูร์กแห่งสเปนมาก่อน

น่าสนใจว่าช่วงเวลาที่ชาวสเปนตามหาเอลโดราโดก็ตรงกันกับช่วงเวลาที่เมืองแห่งนี้อยู่ภายใต้การปกครองของราชวงศ์ฮับสบูร์กแห่งสเปน อันถือเป็นยุคทองในประวัติศาสตร์ของลีลเช่นกัน

อาจไม่ใช่ความจงใจ แต่ก็ประจวบเหมาะว่าทำไมเมืองซึ่งอยู่ทางตอนเหนือของฝรั่งเศสจึงเลือกใช้ประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับสเปนมาเป็นแนวคิดในการเสนอตัวเป็นเมืองหลวงแห่งการออกแบบโลก

ย้อนกลับไปในศตวรรษที่ 19 ลีลคือศูนย์กลางอุตสาหกรรมสิ่งทอของฝรั่งเศส ไม่ต่างจากอีกหลายเมืองในยุโรปยุคนั้นที่ได้รับผลกระทบโดยตรงจากการปฏิวัติอุตสาหกรรม ลีลเผชิญปัญหาคุณภาพชีวิตของชาวเมือง และมันย่ำแย่เสียจนกลายเป็นหนึ่งในแรงบันดาลใจสำหรับวิกตอร์ ฮูโก ในการรังสรรค์วรรณกรรมสะท้อนความเจ็บปวดของชนชั้นแรงงาน

ไม่ต่างจากอีกหลายเมือง เมื่ออุตสาหกรรมสิ่งทอซบเซาลง เมืองก็เข้าสู่สภาพถดถอย ต้องรอจนทศวรรษ 1990 ที่ลีลมีการฟื้นตัวครั้งสำคัญ เมื่อรถไฟความเร็วสูงอย่าง TGV และ Eurostar มาถึง มันไม่เพียงเปลี่ยนลีลให้เป็นศูนย์กลางการเชื่อมต่อของยุโรปเหนือ โดยเฉพาะการเชื่อมลอนดอนและปารีส สู่บรัสเซลส์ แอนต์เวิร์ป อัมสเตอร์ดัม ไปจนถึงโคโลญ แต่ยังตามมาด้วยการพัฒนาพื้นที่รอบสถานีรถไฟและโครงการฟื้นฟูเมืองครั้งใหญ่

ในปี 2005 ลีลได้รับเลือกจากนิตยสาร Financial Times ให้เป็น ‘เมืองแห่งอนาคตของยุโรป’ (European City of the Future) หลังจากได้รับการจัดให้เป็นเมืองหลวงทางวัฒนธรรมของยุโรป (European Capital of Culture) ในปี 2004

มหานครแห่งความสดใหม่

แม้เราจะพูดถึงลีลในฐานะเมือง แต่ในความเป็นจริงพื้นที่ที่ได้รับเลือกให้เป็นเมืองหลวงแห่งการออกแบบโลกก็คือ Lille Métropole ซึ่งประกอบด้วยเทศบาล 90 แห่ง

Métropole หรือ Metropolis อาจแปลได้ว่ามหานคร แต่มหานครในลักษณะนี้ของฝรั่งเศสแท้จริงแล้วเป็นของใหม่ที่เกิดขึ้นจากความพยายามอันยาวนานในการกระจายอำนาจของฝรั่งเศส (ประเทศที่ทุกอย่างกระจุกตัวอยู่ในเมืองหลวงคล้ายๆ ไทย) โดยออกแบบให้เป็นการรวมกลุ่มของเมืองหลายเมืองที่แบ่งปันระบบบริหารจัดการร่วมกัน มีอำนาจในการจัดเก็บและใช้จ่ายภาษีท้องถิ่น ระบบดังกล่าวเพิ่งเริ่มใช้ในปี 2014 ส่วนมหานครลีลได้รับการก่อตั้งเมื่อต้นปี 2015

มหานครใหม่นี้ช่วยเพิ่มความสามารถทางการแข่งขันให้กับท้องถิ่นอย่างไม่ต้องสงสัย แต่เรื่องน่าสนใจมากกว่านั้นคือ มหานครลีลประกอบด้วยประชากรอายุต่ำกว่า 25 ปี ถึง 35 เปอร์เซ็นต์ ซึ่งรวมถึงประชากรวัยเรียนกว่าหนึ่งแสนคน ไม่แปลกที่ลีลจะได้รับการขนานนามว่ามหานครที่อ่อนเยาว์ที่สุดของฝรั่งเศส

นอกจากจะมีความสดใหม่ มหานครแห่งนี้ยังมีห้องทดลองของเอกชนอยู่มากกว่า 80 แห่ง และมีธุรกิจด้านการออกแบบกว่า 600 ราย ไม่แปลกเช่นกันที่พวกเขาจะเสนอตัวเข้าชิงเป็นเมืองหลวงแห่งการออกแบบโลกด้วยคอนเซปต์ ‘การทดลองออกแบบที่ยิ่งใหญ่ที่สุด’

แม้จะเป็นเมืองหลวงแห่งการออกแบบโลก 2020 แต่ในความเป็นจริง การดำเนินงานนั้นเริ่มขึ้นตั้งแต่ปี 2017 ด้วยการเปิดพื้นที่ให้สาธารณชนมีส่วนร่วมในการพัฒนาเมืองและใช้เวลาในช่วงปี 2017-2019 พัฒนาโครงการที่ได้รับการคัดเลือก นั่นหมายความว่าสิ่งที่โลกจะได้เห็นจากมหานครลีลในปี 2020 คือความคิดจากใครสักคนที่ดาวน์โหลดแบบฟอร์ม กรอกข้อมูล และส่งความคิดของตนไปยังทีมทำงาน

เมื่อโลกปัจจุบันมีเครื่องมือใหม่ในการรวบรวมทรัพยากรสำหรับการพัฒนาเมือง ทำไมจะไม่ลองทำการทดลองที่ยิ่งใหญ่ที่สุดดูสักครั้ง และถ้านโยบายกระจายอำนาจจากส่วนกลางเพิ่มโอกาสให้กับลีล แล้วทำไมลีลจะไม่กระจายอำนาจลงไปสู่ผู้คนของมหานครแห่งนี้อีกที เพื่อเปิดโอกาสให้ทุกคนได้ลองตอบความต้องการของตนเอง

พรมแดนทางวัฒนธรรม

ลีลไม่เพียงเป็นมหานครใหม่ แต่ยังเป็นส่วนหนึ่งของพรมแดนใหม่ในยุโรปที่เรียกว่า Eurometropolis ซึ่งเกิดขึ้นจากความคิดในการสร้างความร่วมมือและการบูรณาการข้ามประเทศของสหภาพยุโรป โดยลีลอยู่ในพื้นที่ที่เรียกว่า Eurometropolis Lille–Kortrijk–Tournai (LKT) อันเป็นเขตมหานครที่ผนวกมหานครลีลของฝรั่งเศส เข้ากับเขตเวสต์ฟลานเดอร์และวัลลูนของเบลเยียม เมื่อรวมทั้งหมดเข้าด้วยกันจะครอบคลุมเทศบาล 147 แห่ง นับเป็น Eurometropolis แห่งแรกและแห่งใหญ่ที่สุดของสหภาพยุโรป ที่สำคัญคือมีตัวตนทางกฎหมาย ไม่ได้เป็นเพียงความร่วมมือที่อาจไม่มีการบังคับใช้

แม้จะเป็นต่างประเทศ และในปัจจุบันอาจถือว่าต่างวัฒนธรรม แต่ก็มีรากฐานร่วมกันมายาวนาน ย้อนกลับมามองตัวเราดูบ้าง หากลองลบเส้นแบ่งพรมแดนออกก็คงไม่ต้องนั่งทะเลาะกับเพื่อนบ้านว่าโขนเป็นมรดกของใคร เพราะวัฒนธรรมไม่สามารถจำแนกได้ด้วย ‘ของใหม่’ อย่างพรมแดนประเทศเท่านั้น

อ้างอิง

Eurometropolis

Lille Metropole World Design Capital 2020

Office de Tourisme et des Congres de Lille

CREATIVE

LIFE

STYLE

VIDEO

PODCAST

SERIES