การมาญี่ปุ่นของผมครั้งนี้ก็เพื่อเยี่ยมเพื่อนสมัยมัธยมที่มาทำงานที่เกียวโต ถึงจะเป็นทริปที่สั้น แต่ก็มีเวลาเหลือเฟือในการเที่ยวเตร่รอเพื่อนเลิกงานอยู่ไม่น้อย จึงตั้งใจว่าระหว่างเดินทางจากโอซาก้าไปยังเกียวโต จะแวะชมสถานที่หนึ่งซึ่งปักหมุดไว้ในใจทุกครั้งที่บินมาประเทศนี้ แต่ไม่มีโอกาสได้มาสักที

รถไฟเทียบชานชาลาสถานียามาซากิในช่วงบ่าย เดินเท้าตามทางชันขึ้นเขาไปสักพักก็จะเจอกับทัศนียภาพที่สวยงามรอบทิศ และอาคารหลังเล็กที่ผสมผสานทั้งความดั้งเดิมและร่วมสมัยตั้งอยู่ Oyamazaki Villa Museum of Art ถูกปรับปรุงและต่อเติมจากบ้านพักตากอากาศเก่าของนักธุกิจใหญ่คนหนึ่งในต้นสมัยโชวะ (ประมาณ พ.ศ. 2470) เพื่อเปิดเป็นพิพิธภัณฑ์ศิลปะที่จัดแสดงศิลปะชุดสะสมของคุณทาเมซาบูโระ ยามาโมโตะ (Tamesaburo Yamamoto) ประธานคนแรกของบริษัทอาซาฮี ซึ่งพิเศษตรงที่สถาปัตยกรรมและภูมิทัศน์โดยรอบถูกออกแบบไว้อย่างประณีตและสวยงามไม่แพ้ผลงานด้านใน

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

ที่จริงภายในพิพิธภัณฑ์แห่งนี้มีผลงานจากหลากหลายศิลปินทั้งชาวญี่ปุ่นและชาวต่างประเทศ แต่ที่ผมสนใจและตื่นเต้นเป็นพิเศษคือผลงานชุด Water Lilies ของ Claude Monet และคอนเซปต์ของตัวอาคาร Underground Jewelry Box

ซึ่งออกแบบโดย Tadao Ando เพราะพวกเขาคือสองมนุษย์ที่ผม (และเชื่อว่าใครอีกหลายคน) โคตรจะชื่นชอบ

แต่ก่อนจะเล่าเรื่องพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ที่ดูไปก็คล้ายงาน collaboration ระหว่างโมเนต์และทาดาโอะให้ฟัง ผมขอเกริ่นนำด้วยเรื่องราวของคนทั้งคู่เสียหน่อย

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

West – Claude Monet

ด้วยหลงใหลในศิลปะและมีความติสต์ในจิตใจมากกว่าการค้าขายเป็นไหนๆ คลอด โมเนต์ หนุ่มน้อยชาวฝรั่งเศสจากเมืองท่านามว่า Le Havre จึงออกเดินทางไปเรียนศิลปะที่กรุงปารีสอย่างจริงจังด้วยเงินของพ่อ แต่หลังจากเขาวาดอวัยวะของนางแบบอย่างไม่สมบูรณ์และสมจริงจนถูกครูตำหนิ เขาและศิลปินฝึกหัดบางส่วนจึงลาออกจากสถาบันแล้วมาฝึกฝีแปรงกันเอง เกิดเป็นการแบ่งแยกชนชั้นในวงการศิลปะยุคนั้น เฉพาะชิ้นงานที่ได้รับการยอมรับจากกรรมการเท่านั้นถึงจะได้รับอนุญาตให้จัดแสดงใน ‘ซาลอง’ หรือแกลเลอรีแสดงงานอย่างเป็นทางการ

โมเนต์และเพื่อนๆ ต้องอดทนมีชีวิตที่ไม่ง่ายและต้องต่อสู้เพื่อความเชื่อและสไตล์ในการสร้างสรรค์งาน ความขัดแย้งเติบโตขึ้นกลายเป็นเรื่องใหญ่โต จนจักรพรรดินโปเลียนที่ 3 ต้องลงมาจัดการแก้ปัญหา โดยสั่งให้มีการจัดแสดง Salon des Refusés หรือนิทรรศการศิลปะตกรอบ ส่งผลให้ผลงานของโมเนต์เป็นที่รู้จักของนักสะสมและเจ้าของแกลเลอรี ทั้งในประเทศและต่างประเทศที่เริ่มมีทัศนคติเปิดกว้างมากขึ้น

ชื่อเสียงของโมเนต์ก่อเกิดเป็นความเคลื่อนไหวของกลุ่มลัทธิ impressionism ความเก๋อยู่ตรงที่ชื่อนี้ถูกริเริ่มมาจากนักวิจารณ์ศิลปะที่ประชดเสียดสีรูป Impression, Sunrise (1872) ของโมเนต์ว่า ‘แหม มั่นมากนะหล่อนที่กล้าบังคับให้ผู้ชมรู้สึกประทับใจ ทั้งที่ลายของวอลเปเปอร์ติดผนังยังดูสมบูรณ์กว่าภาพวิวของเธอซะอีก!’

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Impression, Sunrise (1872) ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ที่ Musée Marmottan Monet ในกรุงปารีส | wikipedia.org

ยากที่จะปฏิเสธว่าผลงานของโมเนต์บางชิ้นมีกลิ่นอายของความเป็นญี่ปุ่นซ่อนอยู่ เพราะเจ้าตัวเองก็คุ้นเคยกับวัฒนธรรมอาทิตย์อุทัยอยู่ไม่มากก็น้อย อันจะสังเกตได้จากภาพพิมพ์ไม้ยูกิโยะที่โมเนต์ชื่นชอบ และการวาดรูปของภรรยาของตนในชุดกิโมโน

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

La Japonaise (Camille Monet in Japanese Costume), 1876 ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ที่ Museum of Fine Arts, Boston | mfa.org

หลังจากเหตุการณ์ยิ่งใหญ่ในชีวิตอีกนับไม่ถ้วน โมเนต์ใช้ชีวิตบั้นปลายของตัวเองในบ้านที่สงบและร่มรื่น มีต้นไม้ ดอกไม้ บ่อน้ำ และสะพาน เขาวาดภาพดอกบัวในสระออกมาร่วม 250 ภาพ และมีอยู่ 3 ภาพด้วยกันที่จัดแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑ์โอยามาซากิแห่งนี้

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

East – Tadao Ando

เด็กชายแฝดพี่ชาวโอซาก้า ถูกยกให้คุณอาม่าผู้อาศัยอยู่ในย่านช่างฝีมือเป็นคนเลี้ยงดู ตั้งแต่เด็ก อันโดะคลุกคลีและเรียนรู้ทักษะจากช่างไม้ใกล้บ้านและมักประดิษฐ์สิ่งต่างๆ อยู่เสมอ อันโดะในวัยหนุ่มตัดสินใจยึดอาชีพนักมวย ซึ่งพาเขาไปเปิดโลกกว้างตามหัวเมือง ทำให้ได้เห็นสิ่งก่อสร้างน่าตื่นตาตื่นใจ ตั้งแต่โรงแรมในโตเกียวไปจนถึงวัดวาอาารมในกรุงเทพฯ อันโดะจึงเริ่มเก็บเงินซื้อหนังสือสถาปัตยกรรมมาศึกษาด้วยตัวเอง พร้อมกับเรียนวาดรูปและตกแต่งภายในภาคค่ำ ก่อนจะตัดสินใจเปิดบริษัทร่วมกับภรรยาที่โอซาก้าบ้านเกิด แทนที่จะเป็นเมืองหลวงแห่งธุรกิจและศิลปะอย่างโตเกียวแบบโนแคร์โนสน

ไม่กี่ปีต่อมาผลงานของนายอันโดะก็เริ่มเป็นที่รู้จัก ด้วยสไตล์การใช้คอนกรีต (ดิน) น้ำ ลม แสง (ไฟ) และที่สำคัญคือที่ว่าง ธาตุที่ห้าของปรัชญาญี่ปุ่น ซึ่งนอกจากหมายถึงความไม่มี ยังรวมถึงความหมายเชิงรูปธรรม เช่น ท้องฟ้า หรือความหมายเชิงนามธรรมอย่างความคิดความอ่าน จิตวิญญาณ หรือพลังงาน ผลงานของเขาจึงมีความเรียบง่ายอันเป็นเอกลักษณ์

อันโดะออกแบบสถาปัตยกรรมทั้งในและต่างประเทศมาจนถึงปัจจุบันและได้รับรางวัลด้านการออกแบบและสถาปัตยกรรมเรื่อยมา รวมถึงรางวัลพริตซ์เกอร์ (Pritzker Prize-หนึ่งในรางวัลสูงสุดในสายอาชีพสถาปัตยกรรม) ใน พ.ศ. 2538 ปีเดียวกับที่อันโดะออกแบบพิพิธภัณฑ์โอยามาซากิแห่งนี้

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Church of the Light, 1987-1989 หนึ่งในผลงานสร้างชื่อของอันโดะ | tadao-ando.com

East Meets West

ส่วนต่อเดิมปีกใต้อย่าง Underground Jewelry Box อันเป็นที่จัดแสดงผลงานของโมเนต์ ถูกออกแบบโดยอันโดะให้ให้มีลักษณะกึ่งฝังอยู่ใต้ดิน ซ่อนบางส่วนของอาคารไว้ในเนินเขา แอบอิงใต้แมกไม้ เพื่อคงไว้ซึ่งความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันกับธรรมชาติและภูมิทัศน์แวดล้อม สอดรับกับแนวคิดทางสถาปัตยกรรมแบบภูมิภาคนิยมเชิงวิพากษ์ (Critical Regionalism) ที่คำนึงถึงการใช้ภูมิศาสตร์หรือวัฒนธรรมที่มีอยู่เฉพาะที่มาผสมผสาน แต่ยังคงไว้ซึ่งเอกลักษณ์และความทันสมัย

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

เดินต่อจากบ้านเก่าออกมาตามระเบียงทางเดิน เราจะค่อยๆ ก้าวลงบันไดที่ขนาบข้างด้วยกำแพงกระจก ทำให้รู้สึกเชื่อมต่อไปกับวิวด้านนอก ก่อนจะเปลี่ยนเป็นกำแพงคอนกรีต แสงแดดถูกแทนที่ด้วยแสงสลัวจากหลอดไฟ บันไดขั้นสุดท้ายผายมือส่งต่อเราไปยังแกลเลอรีใต้ดินที่มีผังห้องเป็นทรงรีคล้ายใบบัว รับกับภาพวาด Water Lilies ซึ่งโดดเด่นด้วยการใช้สีสร้างการสะท้อนภาพท้องฟ้าลงในน้ำ และการเปลี่ยนแปลงของแสงในแต่ละช่วงเวลา

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Water Lilies, 1907 | asahibeer-oyamazaki.com

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Water Lilies, 1914-1917 | asahibeer-oyamazaki.com

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Water Lilies, 1914-1917 | asahibeer-oyamazaki.com

แม้จะห่างไกลกันคนละซีกโลก คนละยุคสมัย แต่เมื่อผลงานของโมเนต์และอันโดะถูกจัดวางอยู่เคียงกัน ผลลัพธ์ที่ได้จึงเป็นประสบการณ์การชื่นชมศิลปะแสนวิจิตรภายใต้กลิ่นอายร่วมของยุคเก่าและยุคใหม่ การเคารพซึ่งกันและกันของธรรมชาติและสิ่งก่อสร้าง

“เมื่อมองสถาปัตยกรรมดั้งเดิมของญี่ปุ่น คุณต้องมองไปถึงประเพณีและความสัมพันธ์กับธรรมชาติด้วย แล้วจะพบว่า คุณสามารถอาศัยอยู่อย่างกลมกลืนและใกล้ชิดกับธรรมชาติได้จริงๆ”

อันโดะเคยกล่าว

“ความปรารถนาของผมคือการอยู่อย่างนี้เรื่อยไป ใช้ชีวิตอยู่อย่างสงบในมุมหนึ่งของธรรมชาติ”

โมเนต์ว่าไว้แบบนั้น

นอกจากจะชื่นชมผลงานสร้างสรรค์ระดับมาสเตอร์พีซของอันโดะและโมเนต์แล้ว ผมยังนับถือชายทั้งสองในแง่การต่อสู้เพื่อสิ่งที่ตนเองรัก ความเชื่อมั่นที่ไม่สั่นคลอน และความพยายามจนประสบความสำเร็จ (อย่างยิ่งใหญ่เสียด้วย) มันสะท้อนให้ผมเข้าใจมากขึ้น ว่าอะไรคือสิ่งสำคัญในชีวิตคนเรา

พิพิธภัณฑ์แห่งนี้อาจไม่ใช่สถานที่ท่องเที่ยวที่โดดเด่นสุด ภาพที่จัดแสดงก็อาจไม่ใช่สุดยอดของสุดยอดจากคลังผลงานของโมเนต์ แต่ผมว่าที่นี่น่าจะเป็นหนึ่งในสถานที่ที่ผสมกลมกลืนกันได้อย่างลงตัวที่สุด มันสวย สงบ และน่าตื่นตาตื่นใจจริงๆ

หากคุณได้มาเที่ยวเส้นทางแถบคันไซ (โอซาก้า-เกียวโต) แล้วพอจะมีเวลาอยู่สักหน่อย คงจะรู้นะว่า ผมจะชวนคุณไปเจอใคร

Claude Monet Tadao Ando Oyamazaki Villa Museum of Art

Asahi Beer Oyamazaki Villa Museum of Art

ที่อยู่ 5-3 Zenihara, Oyamazaki-cho, Otokuni-gun, Kyoto 618-0071 Japan

เวลาทำการ 10:00-17:00 น. ปิดวันจันทร์และช่วงวันหยุดปีใหม่

เดินประมาณ 10 นาทีจากสถานี Yamazaki Station (JR Kyoto Line) หรือ Oyamazaki Station (Hankyu Kyoto Line)

มี shuttle bus รับส่งจากสถานี ตรวจสอบรอบได้จากเว็บไซต์

อ้างอิง

หนึ่งธิดา เมตตาพร. 2558. คลอด โมเนต์. กรุงเทพฯ: เป็นสาระ.

Jodidio, Phillip. 2012. Ando complete work (1975-2012). Köln: Taschen

asahibeer-oyamazaki.com

galinsky.com

notablebiographies.com

CREATIVE

LIFE

STYLE

VIDEO

PODCAST

SERIES